„Emocjonalne trudności dzieci z niedokształceniem mowy o typie afazji”


Istotą niedokształcenia mowy o typie afazji (specyficznych zaburzeń w rozwoju mowy i języka, w obszarze języka angielskiego określanych jako SLI (Specific Language Impairtment) jest obniżony poziom sprawności językowej. Na ogół przyjmuje się, iż objawy tego zaburzenia dotyczą leksykalno-gramatycznych aspektów języka. Naszym zdaniem, równie istotne są trudności w zapamiętywaniu wzorca słuchowo – ruchowego wyrazu, których skutkiem są różnego rodzaju zniekształcenia powtarzanego, a tym bardziej samodzielnie wypowiadanego słowa.

Etiologia opisywanego zaburzenia nie jest do końca zbadana, jedna z przyjmowanych hipotez wiąże przyczyny zaburzenia z wolniejszym przetwarzaniem informacji przez ośrodkowy układ nerwowy. Twórcy pojęcia SLI zakładają, iż zaburzenie nie wiąże się z uszkodzeniem o charakterze neurologicznym, równocześnie jednak w tym podejściu wskazuje się na przyczyny o charakterze genetycznym związane np. z nietypową budową struktur kory mózgowej. Wolniejsze przetwarzanie informacji przez OUN ma również związek ze sposobem reagowania, odbioru bodźców, z indywidualną wrażliwością i temperamentem dziecka.

Z naszych obserwacji wynika, że u dzieci z niedokształceniem mowy występują też niespecyficzne objawy opisywanego zaburzenia. U większości dzieci obserwujemy równoległe do deficytów mowy, uwarunkowane dysfunkcją OUN, zaburzenia dynamiki procesów nerwowych, a co za tym idzie – emocji i zachowań społecznych.

Często są to objawy nadpobudliwości, nadruchliwości, emocjonalna labilność i znaczące zróżnicowanie sposobu zachowania w różnych środowiskach (np. przedszkole- dom).

Niektóre dzieci wykazują obniżony napęd do działania, są powolne, męczliwe, apatyczne.

U dzieci nadwrażliwych obserwujemy podwyższony poziom lęku, tendencje do unikania kontaktu i izolowania się, również labilność emocji.

Dodatkowym, wtórnym, a bardzo istotnym czynnikiem rzutującym na emocjonalno – społeczne funkcjonowanie dziecka, pogłębianie się rozchwiania emocjonalnego i utrwalanie się niewłaściwych zachowań są negatywne doświadczenia wynikające z utrudnień w komunikacji słownej.

Dzieci z niedokształceniem są w trudnej sytuacji, bowiem mowa jest ważnym narzędziem komunikowania się. Równocześnie warto zaznaczyć, iż dzieci afatyczne mają potrzebę komunikowania się i potrafią kompensować brak słów przy pomocy innych zastępczych komunikatów. Posługują się często bogatą gestykulacją, mimiką, indywidualnym repertuarem słabo artykułowanych dźwięków lub własnym, specyficznym językiem. Często są rozumiane tylko przez najbliższych, tym bardziej, że tematem komunikacji jest to, co się dzieje tu i teraz, tak więc kontekst w dużym stopniu „dopowiada i podpowiada” to czego zabrakło w komunikacie dziecka. W sytuacji, gdy zaburzone jest rozumienie lub utrudniona ekspresja pozawerbalna dziecko również często nie w pełni świadomie próbuje sobie radzić; kontekst danej sytuacji pomaga mu zrozumieć treści kierowanych do niego słów lub zdań (bo najczęściej trudności występują na tym poziomie).

U małego dziecka taka, podparta kontekstem komunikacja, jest w dużym stopniu wystarczająca, szczególnie, jeśli dziecko nie rozstaje się na dłużej z najbliższą mu osobą i nie ma potrzeby, żeby jego komunikaty dotyczyły tego, co wykracza poza tu i teraz. W grupie rówieśników, początkowo, kontakt zabawowy nie wymaga pełnego dialogu , dziecko bawi się obok, naśladując, współdziałając.

Sytuacja dziecka 4, 5 —letniego jest już trudniejsza. Rówieśnicy zaczynają dostrzegać jego problem, bo brak kontaktu werbalnego utrudnia wspólną zabawę. Słabo mówiące lub słabo rozumiejące dziecko zaczyna być stopniowo izolowane w grupie kolegów.

Zdarza się, iż w sytuacji coraz liczniejszych niepowodzeń w komunikacji z dziećmi lub dorosłymi, których dziecko zaczyna być świadome, pojawiają się reakcje nerwicowe: niepewność, obawy przed kontaktem, obniżone poczucie własnej wartości. Często jest bardzo wrażliwe, wyczuwa nastroje, ma coraz większą świadomość swojej odmienności.

Zdarza się jednak również, iż dziecko mniej lub bardziej świadomie, dążąc do skompensowania swoich braków, wykazuje się aktywnym stosunkiem do otoczenia, chętnie angażuje się w różnego rodzaju prace porządkowe, jest świetnie zorientowane w sprawach dotyczących grupy, pomaga innym dzieciom lub dorosłym. Jeśli nie towarzyszy temu nadmierna chęć do przypodobania się innym i chwiejność postaw, nieumiejętność okazania własnego zdania, to mechanizm taki możemy uznać za bardzo pozytywny.

Ważne jest, by rodzice i terapeuci dostrzegali i rozwijali tego typu umiejętności u dzieci z niedokształceniem mowy. Są one składnikiem docenianej i dostrzeganej w ostatnich latach przez psychologów inteligencji emocjonalnej.
Sposób społeczno-emocjonalnego funkcjonowania dziecka ma istotny wpływ na przebieg procesu terapii, która jest zwykle długotrwała. Dziecko doświadczające pozytywnych efektów swojego wysiłku (poprawia się sprawność komunikacyjna = poprawia się pozycja dziecka w grupie) wkładanego w opanowanie języka ma większą motywację do podejmowania kolejnych wyzwań. Lepiej współpracuje z terapeutą, więcej i trwalej zapamiętuje. Często podczas prowadzonej terapii nadmiernie koncentrujemy się na zaburzeniu, natomiast pomniejszamy wagę innych aspektów zachowania dziecka.
Obserwując rodzaj wrażliwości, sposób reagowania, emocje naszego podopiecznego możemy skuteczniej mu pomagać.

Opracowały:
Anna Paluch
Elżbieta Drewniak – Wołosz