DZIECKO AFATYCZNE W SZKOLE.



AFAZJA

Zaburzenia języka związane z brakiem wykształcenia się kompetencji językowej lub jej wykształceniem się w stopniu niewystarczającym do prawidłowej realizacji wypowiedzi bądź też z rozpadem systemu komunikacyjnego. Przyczyną zaburzenia są nieprawidłowości zlokalizowane na najwyższym piętrze mechanizmów mowy odpowiedzialnym za kodowanie i dekodowanie wypowiedzi słownej. (Definicja Międzynarodowego Towarzystwa Logopedów i Foniatrów)

NIEDOKSZTAŁCENIE MOWY O TYPIE AFAZJI

Specyficzne zaburzenie w rozwoju mowy i języka, które nie jest konsekwencją upośledzenia umysłowego, niedosłuchu, porażenia mózgowego czy całościowych zaburzeń rozwojowych. Wg dr Zofii Kordyl (autorki pionierskich badań dotyczących dzieci afatycznych w Polsce) w n. m. o typie afazji zaburzona jest integracja mowy (w przeciwieństwie do dezintegracji mowy u dorosłych afatyków). Oznacza to, iż u diagnozowanego dziecka mowa nie osiągnęła właściwej, pełnej formy, jednak w pewnym stopniu się rozwinęła. Zdaniem autorki określenie: „niedokształcenie mowy” nie ma zabarwienia pejoratywnego i zawiera element pomyślnej prognozy; „o typie afazji ”sugeruje podobieństwo objawów występujących w języku dziecka do objawów w afazji nabytej.

W niedokształceniu mowy o typie afazji mamy do czynienia z zespołem objawów specyficznych (dotyczących sprawności językowej i komunikacyjnej) i niespecyficznych (towarzyszących podstawowemu zaburzeniu).

Objawy specyficzne dla n. m. o typie afazji rejestrowane są we wszystkich czynnościach mowy (powtarzanie, rozumienie, nadawanie, czytanie, pisanie) i w każdym z podsystemów języka (fonetyczno – fonologiczny, fleksyjno – składniowy, leksykalno – semantyczny, pragmatyczny). Objawy niespecyficzne (towarzyszące) to: męczliwość; zaburzenia uwagi, pamięci, funkcji percepcyjnych (w szczególności percepcji słuchowej); zaburzenia integracji sensorycznej, koordynacji wzrokowo ruchowej, motoryki (dużej, małej, grafomotoryki).

Zakres objawów specyficznych, ich nasilenie oraz obecność i rodzaj objawów niespecyficznych składają się na indywidualny obraz dziecka afatycznego. Ze względu na ograniczenia w sprawnym posługiwaniu się językiem oraz deficyty dotyczące m.in. uwagi, pamięci, tempa przetwarzania informacji i wzmożoną męczliwość, każde dziecko afatyczne napotyka na trudności w edukacji szkolnej. Z tego powodu dziecko afatyczne wymaga specjalnych warunków kształcenia (cele, środki oraz rodzaj dostosowań zabezpieczających jego potrzeby). Zgodnie z przepisami prawa oświatowego, dzieci ze specyficznymi, głębokimi zaburzeniami w rozwoju językowym (afazja) otrzymują orzeczenie do kształcenia specjalnego. Obowiązek szkolny realizują w klasach integracyjnych bądź włączane są w zespół klasowy (tzw. inkluzja). W wyjątkowych sytuacjach mogą korzystać z indywidualnego nauczania.

PODCZAS ZAJĘĆ LEKCYJNYCH, OPARTYCH NA PRZEKAZIE SŁOWNYM, DZIECKO AFATYCZNE:

– szybko się męczy, nie jest w stanie skupiać uwagi na dłużej

– szybko traci zainteresowanie zbyt trudnym zadaniem, motywację do pracy

– wolniej wykonuje wszystkie zadania

– słabo zapamiętuje materiał z lekcji opartej tylko na przekazie werbalnym, pozbawionej podparcia wzrokowego

– może nie rozumieć słyszanych komunikatów

– może nie rozumieć samodzielnie czytanych tekstów i mieć problem z ich opracowaniem

– może mieć trudności w samodzielnej ocenie ważności podawanych przez nauczyciela informacji i samodzielnym wykonaniu notatki z lekcji

– zwykle ma problem z samodzielnym napisaniem wypracowania

– ma wyraźne ograniczenia w uczeniu się na pamięć (wolniej zapamiętuje, niedokładnie, nieadekwatnie, szybciej zapomina)

– ma trudności w samodzielnym przeczytaniu i opracowaniu lektur

– ma trudności ze zrozumieniem przysłów, przenośni i metafor

– ze względu na trudności językowe może mieć, narastający z wiekiem, problem z nawiązywanie i podtrzymywaniem bliższych relacji z rówieśnikami

– jest świadome swoich ograniczeń a jednocześnie, jak każde dziecko, ma potrzebę sukcesu i akceptacji.

OGÓLNE WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELA:

– zapoznaj się z opiniami logopedy, psychologa, pedagoga i każdego specjalisty uczestniczącego w diagnozie i terapii dziecka; w miarę możliwości nawiąż współpracę z terapeutami prowadzącymi dziecko

– w pracy z dzieckiem afatycznym pamiętaj o jego ograniczeniach ale też poznaj, wykorzystuj i podkreślaj jego mocne strony, naturalne talenty (na pewno takie ma!)

– staraj się być z dzieckiem w bliskim kontakcie; stwarzaj sytuacje wzmacniające jego poczucie wartości i kompetencji; nagradzaj wysiłek wkładany w naukę; dbaj o podnoszenie jego motywacji do nauki i pokonywania trudności; dbaj by to, czego się dziecko uczy, miało dla niego sens

– staraj się wzmacniać pozycję dziecka w klasie, by czuło się akceptowane

– pracując na materiale językowym dziecko afatyczne szybko się męczy – wyznaczaj ambitne ale realne cele, staraj się dzielić materiał na mniejsze jednostki, ograniczaj go do najistotniejszych treści, podawaj w formie przystępnej dla dziecka z uwzględnieniem jego trudności; zapewniaj dziecku odpowiednią ilość przerw (nawet krótkich); różnicuj zadania, by mogło uczyć się efektywnie

– podając ważne informacje, zadając pytania, wydając polecenia, staraj się zwracać bezpośrednio do dziecka; zwalniaj tempo przekazu, mów wyraźnie, używaj znanego dziecku słownictwa, stosuj proste konstrukcje zdaniowe; w dłuższych wypowiedziach akcentuj najistotniejsze treści, powtarzaj komunikaty, sprawdzaj stopień ich zrozumienia

– ze względu na mniejsze lub większe ograniczenia dziecka afatycznego w rozumieniu mowy wykorzystuj w pracy atrakcyjne materiały dydaktyczne (realne przedmioty, modele, schematy, plansze, liczmany, rysunki) stanowiące podparcie w rozumieniu tekstu, przerabianego zagadnienia, zadania;

– opanowanie połączenia głoska litera, a następnie opanowanie techniki czytania (szczególnie przez dzieci z n. m. o typie afazji motorycznej) czytanie ze zrozumieniem np. tekstów z podręczników, zadań matematycznych, czytanie dłuższych tekstów (lektury), utrzymanie właściwego tempa czytania, uwzględnianie interpunkcji sprawia dziecku afatycznemu dużą trudność – wspieraj dziecko w tym zakresie. Znaczną poprawę można uzyskać przy czytaniu wspólnym (na zmianę), pod kontrolą dorosłego, bieżące wyjaśnianie niezrozumiałych pojęć, omawianie tekstu, podparcie tekstu rysunkiem

– zapamiętanie kształtu liter drukowanych i pisanych, dużych i małych stanowi dla dziecka afatycznego (szczególnie z afazją motoryczną) duże wyzwanie; najłatwiejsze jest przepisywanie, trudniejsze pisanie z pamięci, a najtrudniejsze pisanie od siebie (wypowiedź pisemną trzeba zaplanować, użyć właściwych słów i poprawnie je zapisać, użyć właściwych końcówek fleksyjnych, zachować składnię); pisząc dziecko potrzebuje więcej czasu – pamiętaj o tym zadając dziecku do napisania wypracowanie (łatwiej pisać wg planu), oczekując sporządzenia notatki z lekcji (ważny sposób podawania informacji przez nauczyciela: intonacja, tempo mówienia, złożoność komunikatów, komunikaty podawane do grupy/bezpośrednio do dziecka, wsparcie w ocenie treści wysłuchanego tekstu, stworzenie planu, opracowanie pytań pomocniczych)

– biorąc pod uwagę ograniczenia dzieci afatycznych w zakresie pamięci (szczególnie pamięci słów) nie obarczaj go koniecznością zapamiętania mniej istotnych informacji dotyczących przerabianego zagadnienia;

– sposób sprawdzania wiedzy dziecka powinien uwzględniać jego ograniczenia (łatwiej mówić niż pisać od siebie), w trudnych przypadkach należy odpytywać dziecko poza grupą; dostosowywać pytania, odpowiednio je formułować (pytania zamknięte, o rozstrzygnięcie, otwarte), by ułatwić dziecku wykazanie się wiedzą; w razie , gdy dziecko ma problem z przypomnieniem sobie słowa – użyć dodatkowych pytań, kontekstu zdaniowego, podpowiedzieć pierwszą głoskę, sylabę;

– pamiętaj, że dziecko afatyczne jest świadome swoich ograniczeń; na odrabianie zadań szkolnych, opanowanie przerabianych treści poświęca dużo więcej czasu niż przeciętny uczeń i tym bardziej pragnie sukcesu – należy upewniać się czy dziecko robi postępy ale też nagradzać je za wysiłek włożony w naukę

– współpracuj z rodzicami – wysłuchuj ich uwag, udzielaj rad, pomagaj rozwiązywać problemy związane z nauką dziecka i jego funkcjonowaniem emocjonalnym; to rodzice (często zupełnie do tego nieprzygotowani) biorą na siebie ciężar utrwalania w domu materiału przerobionego podczas lekcji, wspierania dziecka w odrabianiu zadań, które zadajesz do zrobienia w domu – muszą wiedzieć jak to robić

– znając dziecko, z którym pracujesz poszukuj takich rozwiązań, które pozwolą mu zdobywać wiedzę, rozwijać się i czerpać radość z chodzenia do szkoły

– dziel się swoimi doświadczeniami i przemyśleniami z innymi nauczycielami

Opracowanie: Elżbieta Drewniak – Wołosz (psycholog – logopeda)